dinsdag 4 januari 2011

Leestip: Een minuut stilte / Siegfried Lenz

Een van de mooiste boeken van 2010 is de novelle ‘Een minuut stilte’ van Siegfried Lenz. Een buitengewoon integere, bijna poëtische vertelling over de tedere liefdesrelatie tussen de achttienjarige gymnasiast Christian en zijn jonge lerares Engels, Stella Petersen. Met groot vakmanschap geschreven, weemoedig, beheerst, pretentieloos, rustig als een kalm golvende zee. Eind jaren vijftig. Benny Goodman en Ray Charles zijn nog in de mode evenals hooggesloten badpakken en Volkswagen Kevers. Toch: een preutse tijd en een liefde die bijna niet anders kon dan verzwegen worden. Al op de eerste bladzijde wordt duidelijk dat Stella dood is. Een herdenkingsbijeenkomst vindt plaats, er wordt sproken en gezongen. Tijdens een minuut stilte dwalen de gedachten van Christian af en komt het besef van verlies: het verlorene te bezitten. In het zwijgen hoorde hij het slaan van de roeispanen, hoe ze de zee opgingen naar het Vogeleiland, naar de hut van de oude vogelwachter… hoe vrolijk ze was, dat ze altijd om alles kon lachen....

In deze novelle is Christian de verteller. Afwisselend aan Stella en aan de lezer vertelt hij over het begin van hun geheime liefde, tijdens die warme zomer in het fictieve kleine havenstadje Hirtshafen aan de Oostzee. Zomergasten, zomerhitte, zonnebloemen en zandkastelen. Ze zwemmen en duiken vaak. Zij leest Faulkners 'Light in August' op het strand. Cola en rum-cola in het strandcafé. Een warme sfeer die, vreemd genoeg, niet klef of broeierig aanvoelt.
De woorden, de gebaren, de toevallige ontmoetingen en aanrakingen. ‘Je huid glimlacht echt’ zei Stella. ‘Haar blik ontweek de mijne niet. Ik had het gevoel dat haar blik mijn verlangen beantwoordde of dat er een zachte uitnodiging in lag: ik deed haar badpak uit en ze liet het gebeuren, ze hielp me, daar in de laagte bij de dennen beminden we elkaar.’ De erotische passages zijn 'nogal voorzichtig' neergezet, ze delen het hoofkussen. De auteur is in Duitsland geprezen om de 'retro-charme' van zijn seksscènes. Anderen noemen dit dan weer een gebrek aan fantasie.
De novelle is mooi gecomponeerd: een raamvertelling met de herdenkingsbijeenkomst als uitgangspunt en ingebouwde flashbacks. Veel symboliek en thema’s ‘golven’ door het verhaal: de stenen van de zee, de sprookjesachtige schoonheid van de zeemeermin, de golven, de wilskracht van de oudere man. De naam van de boot ‘Polarstern’, liedteksten als ‘I’ve Got You Under My Skin’, niets staat er zomaar! Kan door huid heen, deze liefde. Later schrijnt het zout op de huid in de wonden van de ziel, de eerste zin geeft het al aan: “Wir setzen uns mit Tränen nieder”.
Op de laatste ansichtkaart, van een dolfijn die overmoedig uit het water schiet en, kennelijk bewust, op een golf terecht wil komen, schrijft Stella: ‘Love, Christian, is a warm bearing wave’. Voor Christian is deze tekst een bekentenis, een belofte en mogelijk een antwoord. Dat in dit verhaal de golven echter ook genadeloos het noodlot laten toeslaan is een vaststaand feit. Wanneer haar zeilboot tijdens een storm vastloopt op de havendam en Stella zwaar gewond raakt, bevestigt dit wat de lezer al vermoedde: deze liefde was onmogelijk en had geen toekomst.
Opmerkelijk is dat Siegfried Lenz (1926), al boven de tachtig is wanneer deze novelle in 2008 in Duitsland onder de titel 'Schweigeminute' verschijnt. Er zijn inmiddels meer dan 150.000 exemplaren van verkocht. Dit is een hoopgevende gedachte voor auteurs die nog veel te ‘vertellen’ hebben. Voor scholieren is het zeker een aardig boek voor de lijst. Het leest gemakkelijk en er blijven genoeg vragen onbeantwoord. Was deze liefde nu echt zo onmogelijk? Zo groot was het leeftijdsverschil toch niet? Het thema, liefde tussen leerlingen en docenten, onmogelijke liefde en de beperkte houdbaarheid van volmaakt geluk blijft natuurlijk altijd actueel en sprak mij wel aan want… Vroeger! Twee academies gevolgd en veel leraren gezien. Het gebeurde ook daar, platonische of onmogelijke andere liefdes. Waar niet? Zelfs na tientallen jaren stilte veroorzaken herinneringen aan deze gebeurtenissen heel zacht kabbelende golfjes van weemoed, een zoet verlangen dat nooit wegebt.

3 opmerkingen:

  1. Hm, deze sla ik over. Onderwerp spreekt me totaal niet aan.

    BeantwoordenVerwijderen
  2. @Henk: dat begrijp ik wel omdat ik jou een heel klein beetje ken. Maar toch, Henk, het is 'onderhuids' een mooi verhaal!

    BeantwoordenVerwijderen
  3. kan iemand misschien de symboliek uitleggen? wat hebben de golven nu precies voor betekenis?

    BeantwoordenVerwijderen