Hart voor Veere - Michiel Paalvast en de collectie Bert Bakker

Het Veerse licht en het Veerse bos spelen een belangrijke rol in de onlangs geopende tentoonstelling Hart voor Veere: Michiel Paalvast en de collectie Bert Bakker. Gastcurator Michiel Paalvast (1976, Reimerswaal), hedendaags schilder in Veere, verantwoordelijk voor het concept en de vormgeving van de tentoonstelling, maakte een bijzondere installatie in het Zeeuws Museum te Middelburg. De wanden van de tentoonstellingsruimte zijn omgetoverd tot een groot abstract weergegeven Veers Bos. Onder en in het bladerdak van deze muurschildering zijn 36 werken uit de collectie Bert Bakker gepresenteerd.

Eerder dit jaar schonk voormalig uitgever Bert Bakker zijn unieke collectie, bestaande uit 92 kunstwerken, aan het Zeeuws Museum. Een genereus gebaar, temeer omdat hij er geen enkele voorwaarde aan verbond. Zijn verzameling geeft een mooi overzicht van de generaties kunstenaars die vanaf eind negentiende eeuw tot 1961, in Veere woonden en werkten. Deze collectie is een mooie aanvulling op de meer avant-gardistische doeken en tekeningen van de zogenaamde Domburgse school die in de bestaande collectie van het Zeeuws Museum aanwezig zijn.

Jan Heyse, Zicht op het Veerse Gat vanaf de Grote Kerk

Componisten, schrijvers en schilders trokken naar Veere. Wat de kunstenaars, ook wel de Veeristen genoemd, gemeenschappelijk hadden is de grote liefde voor het stadje Veere. In al haar facetten is Veere als muze prominent aanwezig. De aantrekkingskracht van het stadje was zelfs zo groot dat begin twintigste eeuw door letterkundige P.H. Ritter jr. werd beweerd dat ‘er maar twee oorden op de wereld zijn, waar de moderne kunstenaar tieren kan, Parijs, de stad van de mondaine vergetelheid, en Veere, de stad waar de moderne mensch in de geluidlooze buitenspheer de stormen kan beluisteren van zijn verborgen gemoedsleven’.* 

De schilderijen, tekeningen en etsen die Bert Bakker verzamelde zijn te zien op de speciale website Schilders van Veere, een kunstschat op zich.

Sáriká Góth, Achtertuintje van huis De Goutsbloeme

Kunstcriticus Frits de Coninck gaf op de openingsmiddag (24-11-2012) een lezing over de betekenis van de locatie in de beeldende kunst, vroeger en nu. In dit kader lichtte hij de betekenis van de collectie van Bert Bakker toe. Het toeval speelde een grote rol bij het ontstaan van deze verzameling. Van zijn tante, kunsthistorica Victorine Hefting, erfde Bert Bakker een huis in Veere, genaamd De Papaver. Toen hij bij een veilinghuis een schilderijtje van Dirk Koets zag met een afbeelding van de Grote Kerk van Veere met op de voorgrond het bewuste huis besloot hij te gaan collectioneren. Langzamerhand en onbedoeld ontstond er een verband in deze verzameling. Waar verzamelen soms lijkt op hamsteren of strandjutten was dit bij Bert Bakker niet het geval; in de beperking toont zich de meester. De periode waarover hij verzamelde liep van eind 19^e eeuw tot 1961, na dit jaar veranderde het karakter van het stadje Veere wezenlijk na de afsluiting van het Veerse Gat. Daarnaast beperkte hij zich tot de genius loci oftewel de sfeer van het stadje en het werk van kunstenaars die, woonachtig te Veere, het verhaal van deze stad in beeld brachten. Bekende namen zijn: Jan Heyse, Dirk Koets, Lucie van Dam van Isselt, Dirk van Gelder, de familie Vaarzon Morel, Jan Toorop, Claire Bonebakker, Maurice en Sáriká Góth. Waarom vestigden de schilders zich in Veere? De schoonheid van het stadje, de ligging aan het water, de rust en het speciale licht waren belangrijke factoren. Veere had een vissershaven en een aantal markante gebouwen. De huizen waren relatief goedkoop, de tuinen kleurrijk en lommerrijk, de inwoners gemoedelijk en deels in dracht en de plek was goed bereikbaar. Opvallend is dat de meeste kunstenaars zich van de ontwikkelingen in de kunstgeschiedenis weinig aantrokken, hun werk paste bij de sfeer van eind 19^de eeuw. De collectie valt op door hetgeen er juist niet te zien is. Er valt geen auto te bekennen op deze kunstwerken, het is alsof de tijd heeft stilgestaan. Er is een beeld geschapen van de eigenheid, de geest van Veere die los staat van de werkelijkheid. De genius loci met eeuwigheidswaarde, een Zeeuwse idylle waaraan Bert Bakker voor altijd zijn hart verpandde.

Ook Michiel Paalvast vestigde zich in Veere vanwege de unieke schoonheid. Hij ontleent zijn onderwerpen aan zijn directe omgeving. Zijn schilderijen, vooral de landschappen en stillevens, bieden niet alleen een kijkje in zijn wereld en leefomgeving, ze overstijgen deze ook. De eerste die zijn atelier bezocht en werk op papier van hem kocht, was Bert Bakker. Eerder dit jaar exposeerde Michiel in het Marie Tak van Poortvliet Museum in Domburg. Te zien was hoe hij het licht van Veere schetst en schildert op geheel eigen wijze. Het kan de 'lichtval' zijn op bomen aan de weg naar Gapinge of een Veers huis zoals Suster Anna, een achtertuin, een interieur of de haven van Veere. Maar bovenal de tover van het lover in het Veerse Bos, een terugkerend onderwerp vanwege zijn fascinatie voor licht-donkercontrasten. Bomen waaronder, op een zondagmiddag, auto’s geparkeerd staan. Het kan, zoals nu in het Zeeuws Museum, een abstract spel zijn van ritme in vlak en vorm, een spel met lichte vlekken op een donkergroene muur. De bezoeker mag nu door de bomen van dit bos, via 36 venstertjes, naar Veere kijken. Ook kan de museumbezoeker middels een touchscreen kennis maken met (nog) niet tentoongestelde werken uit de collectie Bert Bakker.
De poster voor de tentoonstelling is mooi vormgegeven: een uitsnede ontleend aan de litho Zeeuws meisje voor het stadhuis van Veere van de veelzijdig kunstenaar Franz Melchers. Hij was schilder, glazenier en oprichter van de eerste Veerse glaskunstfabriek, de Manifacture de Vitraux d'Art, waar ramen in art nouveau-stijl werden vervaardigd. Hij woonde in De Goutsbloeme. Het Zeeuws Museum bezit nog 34 glasramen uit deze fabriek.

Wie meer wil lezen over de sfeer in Walcheren en in Veere aan het begin van de twintigste eeuw zou Nescio opnieuw kunnen lezen. In De Uitvreter sjouwen Japi en schilder Bavink in Veere rond: ‘Urenlang zaten ze samen op ’t dak van ’t Hospitaal en keken over Walcheren, over de Kreek en ‘t Veergat en den ingang van de Oosterschelde en de duinen van Schouwen…’ Ook Brieven uit Veere van Nescio is een absolute aanrader. In 1908 schrijft hij aan zijn vrouw: ‘Zoiets als dit heb ik nog nooit beleefd. Die stokoude Indiers moeten Veere bedoeld hebben toen ze den lui ‘t ‘Nirwana’ voorhielden, ’t niet zijnde zijn. Alles is goed en er kan niets dan goeds komen. Eigenlijk wordt hier helemaal niet gedacht. Soms springen mij vanzelf de tranen in de oogen, zoo maar zonder dat ik ergens aan denk, enkel van welbehagelijkheid’.

Een samenhangend en uitgebreid beeld van Veere als stad van kunst en cultuur is te vinden in: Heel de wereld trekt naar Veere – Kunst en cultuur in een Zeeuws stadje (1870-1970). Een schat aan informatie over de meer dan 400 kunstenaars die in deze periode voor kortere of langere tijd in Veere hebben gewoond danwel gewerkt. Er is een apart hoofdstuk gewijd aan de kunstenaarshuizen en schildersateliers, met tips voor een nostalgische wandeling door Veere.

Geboren en getogen in Veere ligt ook mij dit stadje na aan 't hart. Ik bezit een unieke verzameling aan herinneringen maar helaas geen enkel schilderij. Wel sinds enkele weken een litho van Franz Melchers: Zeeuws meisje voor het stadhuis van Veere. Zomaar gekregen van mijn lief, ingelijst met een gouden randje. Uit hart voor Zeeuws Knoopje, zijn meisje uit Veere.

Franz Melchers, Zeeuws meisje voor het stadhuis van Veere, 1897

W.F.A.I. Vaarzon Morel, Tuinen van de huizen aan de Kaai van Veere, eind 19e eeuw

Willem Vaarzon Morel sr., Boerenerf bij Veere, 1917

Jan Eversen, Veere in de sneeuw

Dirk Koets, Paarden, 1929

 *P.H. Ritter jr., Sentimentele Aardrijkskunde. Den Haag 1919, p. 42

Nawoord: Er gebeurt soms, onbedoeld, iets grappigs en opmerkelijks in de tentoonstellingsruimte van het Zeeuws Museum. Sommige bezoekers wanen zich niet in het Veerse Bos maar juist in de buitenspheer, in de weilanden rondom het stadje Veere. Om de bonte en zwart-witte vlakken heen hebben zij eveneens een wonderschoon zicht op het silhouet van Veere...