In opdracht van het CBK Zeeland in Middelburg maakten acht illustratoren – geboren en/of woonachtig in Zeeland - in het kader van de Kinderboekenweek 2010 een poster met als thema Middelburg. Eén van de illustratoren is Wim Hofman (Oostkapelle 1941, woont en werkt in Vlissingen).
Wim Hofman maakte, geïnspireerd door de vroegere centsprenten, een nieuwe prent. Het is een dierenalfabet met als uitgangspunt kleine kriebelende wriemelende beestjes. ‘Want al zijn ze nog zo klein, we zullen weten dat ze er zijn.’ De prent verwijst naar de Middelburgse schilder en verzamelaar Johannes Goedaert (1617-1668), tekenaar van de metamorfose van insecten. Er zijn diverse publicaties over deze Zeeuw verschenen.
Laurens J. Bol publiceerde o.a. in het Zeeuws Tijdschrift (1996, nr. 2) een uitgebreid artikel: Johannes Goedaert (1617-1668) schilder-entomoloog. Het artikel Johannes Goedaert : de ontdekker van de metamorfose van insecten van Veronica Frenks is te vinden in het Zeeuws Tijdschrift, 2008, nr. 1/2.
Wie was Johannes Goedaert? Een in Middelburg geboren (fijn)schilder/entomoloog met oog voor het kleinste detail en een groot kenner van de insectenwereld. Hij was lid van het Sint Lucasgilde. Een belezen man, hij kende zijn klassiekers. Een late humanist, hij was gelovig maar had de onafhankelijke, speurende geest van een natuuronderzoeker. Behalve insecten schilderde hij ook landschappen, vogels, bloemstillevens, wilde en gekweekte planten. Johannes Goedaert is beroemd geworden omdat hij als eerste de gedaantewisseling van insecten vastlegde. Zijn boek in drie delen Metamorphosis Naturalis is de weergave van ruim vijfentwintig jaar studie. Het verscheen niet in het Latijn maar in het Nederlands en tot op de dag van vandaag is het goed te lezen, ook al wordt met een 'uyl' een gewone vlinder bedoeld. In 1662 verscheen het eerste deel over ‘den oirspronck, aerd, eygenschappen ende vreemde veranderinghen der wormen, rupsen, maeden, vliegen, witjes, byen, motten en dierghelijcke dierkens meer.’
Wim Hofman maakte, geïnspireerd door de vroegere centsprenten, een nieuwe prent. Het is een dierenalfabet met als uitgangspunt kleine kriebelende wriemelende beestjes. ‘Want al zijn ze nog zo klein, we zullen weten dat ze er zijn.’ De prent verwijst naar de Middelburgse schilder en verzamelaar Johannes Goedaert (1617-1668), tekenaar van de metamorfose van insecten. Er zijn diverse publicaties over deze Zeeuw verschenen.
Laurens J. Bol publiceerde o.a. in het Zeeuws Tijdschrift (1996, nr. 2) een uitgebreid artikel: Johannes Goedaert (1617-1668) schilder-entomoloog. Het artikel Johannes Goedaert : de ontdekker van de metamorfose van insecten van Veronica Frenks is te vinden in het Zeeuws Tijdschrift, 2008, nr. 1/2.
Wie was Johannes Goedaert? Een in Middelburg geboren (fijn)schilder/entomoloog met oog voor het kleinste detail en een groot kenner van de insectenwereld. Hij was lid van het Sint Lucasgilde. Een belezen man, hij kende zijn klassiekers. Een late humanist, hij was gelovig maar had de onafhankelijke, speurende geest van een natuuronderzoeker. Behalve insecten schilderde hij ook landschappen, vogels, bloemstillevens, wilde en gekweekte planten. Johannes Goedaert is beroemd geworden omdat hij als eerste de gedaantewisseling van insecten vastlegde. Zijn boek in drie delen Metamorphosis Naturalis is de weergave van ruim vijfentwintig jaar studie. Het verscheen niet in het Latijn maar in het Nederlands en tot op de dag van vandaag is het goed te lezen, ook al wordt met een 'uyl' een gewone vlinder bedoeld. In 1662 verscheen het eerste deel over ‘den oirspronck, aerd, eygenschappen ende vreemde veranderinghen der wormen, rupsen, maeden, vliegen, witjes, byen, motten en dierghelijcke dierkens meer.’
Als een veldbioloog onderzocht Johannes Goedaert de feiten met als doel wetenschappelijke kennis over de natuur te vinden. Hij woonde in Middelburg aan het Molenwater en kon via de Koepoort de akkers en de weiden, de hoven en de hoeven van het liefelijke eiland bereiken. Hij hield van de duinstreek, Westhove, en de vergezichten over het eiland. Hij verwonderde zich over het ‘klein gedierte’ dat hij overal tegenkwam,’ inde bosschen, op de velden, inde hoven, huysen, ja allesints rontom ons inde locht’. Hij bewaarde de insecten onder glas, in potten, flessen en in benen en houten doosjes, samen met hun natuurlijke voedsel. Hij vermeldde nauwkeurig op welke datum hij een bepaalde rups had gevangen, wanneer die zich verpopte en op welke dag de vlinder uitkwam. Ook van muggen en kevers bestudeerde hij minutieus de ontwikkeling. Het was pionierswerk en, achteraf bezien, hij vergiste zich ook wel eens. Bekend is zijn vergissing in het voorwoord van Metamorphosis Naturalis waar hij beschrijft hoe uit twee dezelfde rupsen geheel verschillende dieren ontstonden: “Want van de eene rupse heb ick bevonden dat voort-gekomen is een schoone boter-kapelle met vier vleughelen – maer uyt de andere twee en tachentig kleine vliegen, welcke alle van boven uyt het lijf uyt-gekropen zijn.” Dat laatste had hij ook werkelijk gezien. Hij wist alleen niet dat er buiten zijn waarneming om 
andere eitjes in gelegd waren.
Kenmerkend is zijn verwonderde beschrijving van zijn waarnemingen: “Het is een vermaeck om aen te zien hoe heerlick dese Rupse van coleuren is, ende vande Natuyre geteykent is, waarom ick hem de Mervelie genaemt hebbe.” Hij gebruikt veel lovende woorden: schoon, zeer schoon, uitermaten zeer schoon, noyt schoonder ghesien, gansch heerlijck zonder weerga…
Natuurlijk dreef hij ook spelden door de bewonderde boter-kapelle, “opdat hy syne coleuren niet soude afvliegen” Het doorgestoken diertje “leefde alsoo nog sonder eten” vier dagen lang, meldt hij dan laconiek.
Voor de tijdgenoten van Johannes Goedaert was zijn werkwijze bijzonder en verschafte deze een andere kijk op de wereld. Bloemen, de leliën des velds, werden al eerder afgebeeld maar het tekenen en schilderen van insecten was nieuw, deze werden toch eigenlijk als tekens van bederf of verderf gezien. Voor Goedaert waren deze beestjes eenvoudig de wonderen Gods. Nieuw was het inzicht dat ieder insect een stadium was in een individuele ontwikkelingsgang. Johannes Goedaert was een typische zeventiende-eeuwse wetenschapper, zijn instrumenten waren de loep en het blote oog. Op andere terreinen werden juist door nauwkeurige waarneming met andere instrumenten en experimenten belangrijke gegevens ontdekt. Een beroemde tijdgenoot van Goedaert is Jan Swammerdam, deze ontleedde de diertjes en maakte gebruik van de microscoop.
De Middelburgse schrijver, theoloog en natuurfilosoof Johannes de Mey vertaalde de werken van Goedaert in het Latijn en in het Frans, in Frankrijk was er bijzonder veel belangstelling voor de publicaties. Er is ook een Engelse en Latijnse vertaling uit de zeventiende eeuw bekend van de Britse entomoloog Martin Lister.
Maria Sibylla Merian (1647-1717) kreeg als 15-jarig meisje het werk van Goedaert in handen. Linnaeus verwijst dikwijls naar afbeeldingen van Goedaert en heeft zelfs enige namen als soortnaam van onze Zeeuw overgenomen.
Met het Kriebelalfabet (en ander werk)kan Wim Hofman nu ook vermeld worden als iemand die in de voetsporen van Goedaert is getreden. En wie 'a' zegt moet ook 'b' zeggen, het alfabet is er, de b van beeld moet nog komen. Ik hoop dat wij, natuurliefhebbers, in de toekomst de illustraties van de Metamorphosis Naturalis digitaal kunnen raadplegen, dat zou schoon zijn, gansch heerlijck zonder weerga...
andere eitjes in gelegd waren.Kenmerkend is zijn verwonderde beschrijving van zijn waarnemingen: “Het is een vermaeck om aen te zien hoe heerlick dese Rupse van coleuren is, ende vande Natuyre geteykent is, waarom ick hem de Mervelie genaemt hebbe.” Hij gebruikt veel lovende woorden: schoon, zeer schoon, uitermaten zeer schoon, noyt schoonder ghesien, gansch heerlijck zonder weerga…
Natuurlijk dreef hij ook spelden door de bewonderde boter-kapelle, “opdat hy syne coleuren niet soude afvliegen” Het doorgestoken diertje “leefde alsoo nog sonder eten” vier dagen lang, meldt hij dan laconiek.
Voor de tijdgenoten van Johannes Goedaert was zijn werkwijze bijzonder en verschafte deze een andere kijk op de wereld. Bloemen, de leliën des velds, werden al eerder afgebeeld maar het tekenen en schilderen van insecten was nieuw, deze werden toch eigenlijk als tekens van bederf of verderf gezien. Voor Goedaert waren deze beestjes eenvoudig de wonderen Gods. Nieuw was het inzicht dat ieder insect een stadium was in een individuele ontwikkelingsgang. Johannes Goedaert was een typische zeventiende-eeuwse wetenschapper, zijn instrumenten waren de loep en het blote oog. Op andere terreinen werden juist door nauwkeurige waarneming met andere instrumenten en experimenten belangrijke gegevens ontdekt. Een beroemde tijdgenoot van Goedaert is Jan Swammerdam, deze ontleedde de diertjes en maakte gebruik van de microscoop.
De Middelburgse schrijver, theoloog en natuurfilosoof Johannes de Mey vertaalde de werken van Goedaert in het Latijn en in het Frans, in Frankrijk was er bijzonder veel belangstelling voor de publicaties. Er is ook een Engelse en Latijnse vertaling uit de zeventiende eeuw bekend van de Britse entomoloog Martin Lister.
Maria Sibylla Merian (1647-1717) kreeg als 15-jarig meisje het werk van Goedaert in handen. Linnaeus verwijst dikwijls naar afbeeldingen van Goedaert en heeft zelfs enige namen als soortnaam van onze Zeeuw overgenomen.
Met het Kriebelalfabet (en ander werk)kan Wim Hofman nu ook vermeld worden als iemand die in de voetsporen van Goedaert is getreden. En wie 'a' zegt moet ook 'b' zeggen, het alfabet is er, de b van beeld moet nog komen. Ik hoop dat wij, natuurliefhebbers, in de toekomst de illustraties van de Metamorphosis Naturalis digitaal kunnen raadplegen, dat zou schoon zijn, gansch heerlijck zonder weerga...
Illusstratie : Boeket in Chinees vaasje, Johannes Goedaert
Tip: bezoekt u het Zeeuws Museum, zie Stilleven met boeket rozen in een vaas, 1640-1668. Olieverf op paneel, collectie Zeeuws Museum
Een mooie, gesigneerde, uitgave van het Kriebelalfabet zal binnenkort te koop zijn in Galerie 'De Vier Gemeten' in Middelburg.
Exemplaar uit de kluis van de Zeeuwse Bibliotheek
Erg leuk om dit in Perth, in Australie te lezen. En de verwijzingen naar het werk van `J.Goedaert, de Zeeuwse bibliotheek en naar het Zeeuws museum zijn erg goed. Hartelijke groeten, Wim Hofman (op bezoek bij dochter Machteld (=Mac)
BeantwoordenVerwijderen@Wim Hofman Dank je wel voor de leuke reactie! Fijne vakantie toegewenst en 'kiek uut' voor die zwarte spinnen met die rode vlekken op hun rug, ze kunnen bijten en kriebelen!
BeantwoordenVerwijderen