William Verstraeten: Kerncentrales & Konijnenoren

‘White Rabbit’ van Jefferson Airplane klonk als muziek in mijn oren. Vervolgens zag ik het beeld van een prachtig frosted Engels heuvellandschap. Een betoverend mooi wit wonderland, alles met ijskristallen bedekt. Het landschap met dromende schapen en wegspringende konijntjes. Het landschap van de East Anglian Heights dat ik in december 2010 vanuit de trein mocht beleven.
Deze twee associaties kwamen onmiddellijk naar boven bij het zien van de compositiefoto van de Middelburgse kunstenaar William Verstraeten die 15 februari in de PZC (Provinciale Zeeuwse Courant) werd afgedrukt en bij mij en veel lezers een glimlach van oor tot oor te voorschijn toverde. Yes!
Uit het onderschrift bij de foto citeer ik vrij: 'William Verstraeten presenteerde op de PIME (Public Information Material Exchange) in Brussel - een internationale beurs voor communicatie en kernenergie - een gedurfd ontwerp voor de huidige en toekomstige kerncentrales te Borssele. Hij heeft zich laten inspireren door de aaibaarheid van konijnen.
Als op de koepel van kerncentrales in het Sloegebied twee grote oren worden geplaatst, krijgt het industriegebied een vriendelijker gezicht. Het zou zelfs een toeristische trekpleister kunnen worden. Acht jaar geleden liet Verstraeten de bunker van de COVRA (Centrale Organisatie voor Radioactief Afval) in Vlissingen-Oost oranje schilderen en voorzag deze van een natuurkundige formule: de bekende formule van Einstein: E=mc². Dat ontwerp werd drie jaar geleden op de PIME onderscheiden'.

In het begeleidende artikel 'Een kerncentrale om te aaien', geeft Ernst Jan Roozendaal niet alleen een toelichting maar ook een belangrijke link naar een brochure over het ontwerp van William Verstraeten. Een brochure met prachtig beeldmateriaal!
‘Het is geen grap’ zegt William, hij wil juist een lach op ieders gezicht toveren. Maar dat niet alleen… Omroep Zeeland besteedde aandacht (15-02) aan dit verrassende project, de kunstenaar wordt zelfs gevolgd door de documentairemaakster Margot Schotel die vorig jaar bij Film by the Sea grote indruk maakte met de documentaire ‘Schelde – Vergeten Trots’. Margot gaat William nu volgen, zegt ze, om te kijken of hij de konijnenoren ook daadwerkelijk in Borssele geplaatst weet te krijgen. Zij wil de kunstenaar volgen in zijn individuele strijd om het concept te bewaken, hoe ongewis de uitkomst in de toekomst kan zijn. Ook wil zij het publiek kennis laten maken met William, hoe hij werkt, hoe hij denkt. 'Een eigengereide man, een kunstenaar die geen vrijblijvende kunst maakt, interessant is vanwege de originele en controversiële visie op kunst'.

Of de konijnenoren er komen is een kwestie van toekomst & tijd. Volgens technische specialisten van het prestigieuze ARUP blijkt het mogelijk dit concept te realiseren. Het zou bij Borssele kunnen maar ergens anders kan ook, er zijn wereldwijd veel geschikte locaties denkbaar. Zelf zie ik het Engelse heuvellandschap steeds voor me.
De centrale kern van het concept is the power of the image. Enerzijds is er het beeld van de kerncentrale, van datgene wat in de bol zit en door veel mensen wordt geassocieerd met gevaar en angst, zelfs kwaadheid en agressie kan op de bol geprojecteerd worden. Anderzijds wordt dit beeld verpakt met een image van een emotie of gevoel dat door konijnenoren opgeroepen wordt. Er bestaat frictie tussen deze twee beelden: het spanningsveld tussen de aaibaarheid, de zachtheid, het ultieme kleine tedere gevoel t.o.v. een energetisch vermogen dat duizenden jaren mee kan gaan maar misschien gevaren in zich opslaat. De kunstenaar speelt met deze frictie. Toeschouwers die dit ervaren zullen glimlachen.
Vanuit het concept kan het ook anders geformuleerd worden. In de speciale brochure over het ontwerp van William Verstraeten staat een mooie toelichting van de kunstenaar zelf waarin de relatie opdrachtgever-kunstenaar, kerncentrale-kunstwerk volop aandacht krijgt.
‘This design consist of placing a work of art as a sublimated form of emotion over the nuclear plant. The work of art counterbalances the detached, intellectual an technical discussion about the reprocessing of energy through water heated by radioactivity.’
Een uitspraak en tegelijkertijd de titel van een poëziebundel (1976) van Harry Mulisch is dan van toepassing: '

‘De wijn is drinkbaar dank zij het glas'

Citaat uit de brochure: ‘a work of art ‘completes’ the building or nuclear plant, or possibly even gives the nuclear plant a memory. Or emotion. Or perhaps even a SOUL. In any case, the work of art gives the nuclear plant its own identity’. De kracht van het beeld, of zoals Gerard Reve schreef aan het einde van 'De avonden' (1947): ‘Het is gezien, het is niet onopgemerkt gebleven’.
Wat is de bedoeling van het concept? Volgens William Verstraeten is het in de eerste plaats, objectief gezien, bedoeld als een autonoom kunstwerk. In de tweede plaats kunnen allerlei andere lagen op allerlei niveaus gecommuniceerd worden. Het kunstwerk functioneert in een gebied waar voor- en tegenstanders van kernenergie al decennialang dezelfde motieven en standpunten aandragen. Momenteel is het gewicht van voors en tegens in de schaal bijna in balans. Bij het zien van de konijnenoren zullen zelfs de grootste tegenstanders even moeten glimlachen en wellicht moeten toegeven dat kerncentrales er zo wel innemend en sympathiek uitzien. De voorstanders die de centrales ook kunnen zien als een subliem voorbeeld van het menselijk kunnen, zullen geboeid worden door het beeld en denken: laat die konijnen zich maar vermenigvuldigen! Het zou volgens Verstraeten mooi zijn wanneer kunst kan bijdragen aan een meer universeel denken over de aarde en wat de mens met deze aardbol wil.
Eerder al deed William Verstraeten een voorstel voor een bezoekerscentrum in de vorm van een koepel. Een koepel van acht meter hoog waarbinnen een moderne Zeeuwse variant op het klassieke panorama te zien is. De vloer in of onder deze koepel is een spiegel met een diameter van zestien meter, je kunt er over lopen. De vloer spiegelt het Zeeuws panorama, Vlissingen-Oost verschijnt als een vallei omgeven door hoge bergen. ‘Through the looking-glass’ maar dan helemaal anders. En op grote hoogte een ‘whispering gallery’ en ‘echo chamber’.
Het is moedig van de kunstenaar om dit concept te presenteren. Konijnenoren: een landmark dat in Zeeland misschien wel honderd jaar het silhouet gaat bepalen. Ook een mogelijk begin voor industrieel toerisme in Zeeland. De eenvoud van het beeld maakt dat iedereen de eigen fantasie er op los kan laten.

Nog steeds zit ik te glimlachen van oor tot oor. In de speciale brochure staan twee voorstellen.
Ten eerste: vraag het IEA (Internationaal Energie Agentschap) een lijst samen te stellen, zoals de WMO (Wereld Meteorologische Organisatie) ook hanteert. Alle nucleaire krachtcentrales ter wereld kunnen dan een jongens- of meisjesnaam krijgen. Ten tweede: laten we beginnen met de huidige kerncentrale in Borssele een naam te geven. Het zal een meisjesnaam zijn die begint met de letter A, als voorbeeld wordt Adriana genoemd. Big smile! William Verstraeten noemt Adriana als naam om maar eens mee te beginnen! Toevallig is dat mijn eerste doopnaam. Dus, wanneer de konijnenoren ooit te water worden gelaten, zou ik de doop wel heel graag willen meemaken!
Konijnenoren. White Rabbits. Ik zie een Engels heuvellandschap voor me, een wonderland met frosted gras, konijnenholen, bomen, velden, een blauwe lucht, het Witte Konijn, Alice en een waterpijp rokende rups op een paddenstoel. Maar ik ben soms ook wel een beetje bang dat het schaakspel wordt verloren, dat het fout kan gaan. Zo’n gevaarlijk grote paddenstoel, alles finally finished and forever frosted. When logic and proportion have fallen sloppy dead. Laat er in dat nieuwe wonderland dan aaibare muziek te horen zijn. Jefferson Airplane. ''White Rabbit".

White Rabbit
------Jefferson Airplane

One pill makes you larger
And one pill makes you small
And the ones that mother gives you
Don't do anything at all
Go ask Alice
When she's ten feet tall
And if you go chasing rabbits
And you know you're going to fall
Tell 'em a hookah smoking caterpillar
Has given you the call
Call Alice
When she was just small

When men on the chessboard
Get up and tell you where to go
And you've just had some kind of mushroom
And your mind is moving slow
Go ask Alice
I think she'll know

When logic and proportion
Have fallen sloppy dead
And the White Knight is talking backwards
And the Red Queen's "off with her head!"
Remember what the dormouse said;
"KEEP YOUR HEAD"

written by Grace Slick, album Surrealistic Pillow, Jefferson Airplane, 1967

Cor de Jonge, PZC 19 februari 2011
Foto's: William Verstraeten.
Afbeelding omslag brochure: STUDIO PLEK, 2011