Zeeuws natuurlijk, in elke punt en komma. Of toch niet?

Welke argumenten zijn voor de jury van doorslaggevend gewicht voor de keuze van het winnende boek van de Zeeuwse Boekenprijs? Ieder jaar is er voor en na de prijsuitreiking volop deining en discussie. Dit maakt het leuk en interessant om het fenomeen Zeeuwse Boekenprijs te volgen. En, met alle respect voor de jury en de genomineerden, ik wil eens proberen die ‘deining’ te verkennen. Op het moment dat ik dit schrijf is de winnaar van 2010 nog niet bekend, dat is voor deze verkenning ook niet echt belangrijk.

Vrijdag 8 oktober werden de vijf genomineerde titels en enkele juryleden aan het publiek ‘gepresenteerd’ in een uitzending van Leescafé Live in de Zeeuwse Bibliotheek. De jury geeft aan dat ze zich tot doel stelt het meest waardevolle boek te kiezen en tekent daarbij aan dat er een brede opvatting gehanteerd wordt over wat Zeeuws is. Alleen ‘erfgoed’ is een te smalle basis, het mag over Zeeland gaan, de auteur mag ook alleen in Zeeland zijn geboren en over andere onderwerpen publiceren. Tijdens het programma vertellen de juryleden voorzichtig iets over de vijf kanshebbers:
1. Het kraaien van de haan – Piet Meeuse (De Bezige Bij)
Een zeer originele roman die de levensloop van Jezus in een totaal nieuw licht zet. Een fantastische reis door de tijd met hilarische en absurde ontdekkingen. Een roman die de verhouding mythe en werkelijkheid op scherp zet.
2. Veranderend getij – Marcel Metze (Balans)
Kritisch boek over Rijkswaterstaat waarin onderzoeksjournalist Marcel Metze ‘van binnenuit’ het proces van een reorganisatie weergeeft. Staaltje top-journalistiek over een machtsstrijd.
3. Spiegeljongen – Floortje Zwigtman
Meeslepende historische jeugdroman die ook door volwassenen hoog gewaardeerd wordt. Na ‘Schijnbewegingen’ en ‘Tegenspel’ het laatste deel van de trilogie ‘Een groene bloem’. Een spannende, bijna filmische en gedetailleerde beschrijving van het leven van de 17-jarige homoseksuele Adrian Mayfield in Londen in de tijd van Oscar Wilde.
4. Een pion voor een dame – Antheun Janse (Balans)
Biografie over Jacoba van Beieren (1401-1436), de laatste gravin van Holland en Zeeland voor de Bourgondiërs. Een vorstin die viermaal trouwde, een beetje 'stout' was, diverse oorlogen voerde en uiteindelijk jong en tragisch aan haar einde kwam. Indrukwekkend, goed geschreven, heel leesbaar en interessant vanwege de vele details.
5. Dorsvloer vol confetti – Franca Treur (Prometheus)
Roman waarin, door de ogen van de twaalfjarige Katelijne, een liefdevol portret wordt geschetst van een orthodoxe Zeeuwse familie met een geheel eigen vertelcultuur. Een overweldigend debuut met prachtig taalgebruik en een mooie sfeertekening van het Walcherse platteland.

Uniek in de geschiedenis van de boekenprijzen is het feit dat Dorsvloer vol confetti tevens genomineerd is voor de Jan Bruijnprijs: de prijs voor het meest Zeeuwse boek over een Zeeuws onderwerp. De andere kanshebber hiervoor is het stripboek Zeeland van Nehalennia tot Westerscheldetunnel : 2000 jaar geschiedenis in strip met tekeningen van Danker Jan Oreel en tekst van Jan Zwemer (Het Paard van Troje), volgens de jury een heel bijzonder uitgave.

Waar is nu elk jaar weer discussie over? Wanneer de jury zelf aangeeft het meest waardevolle boek te kiezen, ligt de vraag voor wie dan wel voor de hand? Alle titels hebben een grote waarde voor een bepaalde doelgroep, het kan ook gewoon voor niet-Zeeuwen waardevol zijn. De jury gaat de keuze elk jaar ook weer netjes uitleggen, kiest soms verrassend voor winnaars die niemand had verwacht. In 2006 won de in Zeeland geboren schrijfster Carolijn Visser met Miss Concordia : vrouwen in den vreemde de boekenprijs. Met als gevolg grappige narrige reacties zoals: die vrouwen in den vreemde waren niet eens van Zeeuwse komaf.

De meeste discussie blijft zich echter concentreren rond de verwarrende term Zeeuwse Boekenprijs. Wat is een Zeeuws boek? Of is het een Zeeuwse prijs voor een boek? Het blijft wringen. Dat de gezamenlijke Zeeuwse Boekverkopers van 3 t/m 13 november de 'Week van het Zeeuwse Boek' organiseren is een prettige bijkomstigheid. Volgend jaar zal de discussie weer zo zijn en dat is m.i. jammer voor het imago van de prijs. Hoe leg je uit dat het onderwerp ook niet-Zeeuws kan zijn? We hebben de Zeeuwse Vlag, de ‘Smaek van Zeeland’, de Zeeuwse Vlegel, de Zeeuwse Belofte, Zeeuwse sieraden en wat niet al, toch hoeven de ingrediënten van de genomineerde boeken niet Zeeuws of streekeigen te zijn.
In een leuke column in de PZC (15 september) werd voorgesteld om de prijs maar toe te kennen aan De niet verhoorde gebeden van Jacob de Zoet van David Mitchell. Een verhaal over de belevenissen van de Domburgse klerk Jacob de Zoet op een VOC-post bij Japan. Dit verhaal zou de enige mogelijke winnaar zijn, ware het niet dat vertalingen uit het Engels nu niet mee mogen doen. Wie weet worden de reglementen veranderd, we zullen zien, ik heb geen glazen bol.

De journalist die in de boekenrubriek van de PZC drie titels besprak gebruikte ook verwijzingen naar het Zeeuwse gehalte: En Zeeuws natuurlijk, in elke punt en komma. Of: de link met Zeeland is … aan de dunne kant. Of: een piekje in het Zeeuwse land der letteren van afgelopen jaar.

Misschien is de tijd rijp om het concept Zeeuwse Boekenprijs te veranderen. Dit zou kunnen door het instellen van soortgelijke Provinciale culturele en literaire prijzen. Op deze manier kunnen Zeeuwse auteurs die ‘wereldwijd werken’ ook Zeeuws geëerd worden. Ik begeef me hiermee op gevaarlijk en onbekend terrein, misschien bestaan die prijzen allang, maar als hoofdprijs een verguld Zeeuws paspoort lijkt me wel een idee. Een mooie Zeeuwse Knoop kan ook!

Een aparte prijs voor fictie en non-fictie, poëzie en jeugdliteratuur zou het overwegen waard kunnen zijn.

Zeeuws Knoopje zou het toch logisch vinden dat een Zeeuwse Boekenprijs gaat naar een boek over een Zeeuws onderwerp. Een keuze tussen Een pion voor een dame en Dorsvloer vol confetti ligt dan dit jaar voor de hand. Een pion voor een dame, geschreven door een universitair docent middeleeuwse geschiedenis aan de Universiteit Leiden, vult een hiaat in de Zeeuwse geschiedschrijving. Erudiet, met zestig bladzijden voetnoten, bronnen en literatuur interessant voor geschiedenisliefhebbers. Mijn favoriet zou Dorsvloer vol confetti zijn, een roman die met liefde de Zeeuwse identiteit ter sprake brengt en, naar ik mag ik hopen, bijdraagt aan vernieuwing van deze identiteit. Tegelijkertijd gun ik Floortje Zwigtman ook de hoofdprijs, wat een leesplezier verschaft zij ons al jaren... Wanneer een Zeeuwse vrouw in den vreemde gaat, 19de eeuws Londen, levert dat spannende verhalen op!
Vrijdag 5 november vindt de prijsuitreiking plaats. Op uitnodiging, dat is een beetje jammer voor Zeeuwen, zoal ik dus, die er niet bij kunnen zijn. En 2011? Een boekenfestival met muziek, allerlei boekenmarkten, gevel-gedichten, lezingen, prijsuitreikingen, boek-verfilmingen, voorleessessies, documentaires, ontmoetingen met en activiteiten rondom Zeeuwse schrijvers zou veel leuker zijn. Een bruisende meerdaagse Manuscripta in Middelburg? Volop discussie, debat en beweging. Waarom niet? Scoop, grijp je kans en ga dit onderzoeken! Ik ken wel een gebouw met vier verdiepingen draagvlak.

En de boekenprijs? Zou het een ramp zijn wanneer we dan eens kiezen voor letterlijk het zwaarste boek, de titel die het meeste gewicht in de schaal legt?